DIALOG JAK METODA WYCHOWAWCZA.

 

Podstawowa metoda nauczania i wychowania powinna posiadać u swoich korzeni charakter dialogiczny. Dialog jest kluczowym aspektem działalności nauczyciela-wychowawcy. By pobudzić ucznia-wychowanka do aktywności i osobowego rozwoju, niezbędne jest dialogowanie.

Dialog może polegać na wymianie słów między osobami, ale zachodzi on tylko wtedy, gdy zachowane są pewne zasady: aktywne słuchanie, życzliwość dla drugiego, otwartość na nowe, pomocniczość w przechodzeniu przez kolejne etapy poznania czy rozwoju.

W wychowaniu, które jest procesem związanym nie tylko ze wzrostem i rozwojem, ale także z procesem komunikowania i międzyludzkich relacji, dialog wydaje się szczególną umiejętnością, a nawet wielką sztuką. W dialogu istnieje i powstaje prawdziwa szansa na wzajemne odkrywanie siebie i otaczającej nas rzeczywistości. Tak postrzegany daje możliwość uformowania tożsamości osób, kształtowania relacji interpersonalnych i wspólnoty w życiu społecznym.

Udzielenie pomocy wychowankowi w odkryciu prawdy za pomocą dialogu jest zadaniem, któremu powinna towarzyszyć wzajemna chęć rozmawiania i słuchania. Relacja nauczyciel/wychowawca – uczeń/wychowanek z pozoru może być określana jako jednostronna, ale jeżeli ma się na uwadze strukturę procesu wychowania dialogowego, można stwierdzić, że ta relacja przebiega właśnie i zawsze w formie dialogu. Jest to pedagogika relacji, dialogu i spotkania, podjęta i rozwijana przez "pedagogikę personalistyczną", a zwłaszcza jej odmianę określaną "pedagogiką otwartą".

Jak dialog odnieść do wychowania? Jaką rolę może on spełniać w wychowaniu? Co może oznaczać zatem, że wychowawca i wychowanek są w relacji dialogu? Jeśli wiemy, że wychowanek nie jest po prostu materiałem do obróbki, lecz osobą, podmiotem, który wyraża siebie, rozumuje, komunikuje myśli i emocje, czuje i ma do przekazania prawdę swojego życia, nawet gdy jest dzieckiem lub młodym człowiekiem, dostrzeżemy w nim tego, z którym warto dialogować. Tak ukaże się wzajemność relacji: w dialogu uczeń jest otwarty i ufa swojemu nauczycielowi, ale także nauczyciel jest otwarty i ufa swoim uczniom. Można zatem mówić, także w sytuacjach szkolnych czy wychowawczych o "dialogu między wychowankiem a wychowawcą" i to w pełnym tego słowa znaczeniu.

W kontekście wychowania, a zwłaszcza w edukacji szkolnej, akcentuje się dziś znaczenie dialogu. Nowe inicjatywy w zakresie metodyki nauczania i wychowania dostrzegaja w nim aspekt rozwojowy. Odkrycia badaczy w zakresie psychologii różnic indywidualnych jeszcze wydatniej ukazują rolę indywidualnego charakteru podmiotów w relacji wychowawczej opartej na dialogu oraz ich wzajemną dynamikę. Ale idea dialogu wychowawczego napotyka w praktyce szkolnej poważny problem stosunku między autorytetem wychowawcy a odpowiedzialnością i wolnością wychowanka. Wielu jeszcze wciąż autorytet łączy z władzą, szacunkiem należnym a priori, a także z wiedzą. A przecież wychowanie, zwłaszcza w duchu dialogu, zakłada wspólne poszukiwanie prawdy i taką dyspozycję wychowawcy, który bez utraty swojej tożsamości, dzieli się własnym doświadczeniem i zdobytą wiedzą z wychowankami, pozostając jednakże otwartym na przyjęcie tego, co uczniowie wnoszą do tej relacji ze swojego życia. Tak rozumiane wychowanie zakłada kształtowanie wychowanków do umiejętności dialogowania z osobami jako takimi, przyjmowania ich, respektowania i współdziałania. Takie zaś kształcenie daje pole do nabywania przez nich coraz większej ilości kompetencji ogólnych i szczegółowych, włącznie z umiejętnością dialogu dotyczącego podstawowych idei, przekonań, wiary, kultury.

Co do skuteczności dialogu jako metody wychowawczej, to należy sobie uzmysłowić, że w ogóle wyniki w procesie wychowania nie są nigdy bezpośrednie czy natychmiastowe, ani też zawsze zadowalające. Tak jak w terapii, tak i w wychowaniu, efekty dialogu polegają na przeobrażeniu świata percepcji i rozwoju zdolności samokontroli. Dialog nakierowany na porozumienie i zrozumienie się między wychowawcą a wychowankiem posiada zaskakujący efekt, jakim jest dojście zarówno wychowanka, jak i wychowawcy, do nowego zrozumienia samego siebie i otaczającego świata. W psychoterapii podkreśla się, że pod koniec procesu terapeutycznego podmiot zwykle dochodzi do widzenia rzeczy w sposób odmienny. Podobnie rzecz się ma z wychowaniem, gdzie oba podmioty: wychowanek i wychowawca, stają się wciąż nowymi dla siebie i dla innych, gdzie nieustanny rozwój staje się nie tyle i nie tylko celem, ale i scenariuszem na całe życie.

 

Mariola Karpińska

 

Na podstawie:

1. M.Nowak, Dialog w wychowaniu.

2. J.Tarnowski, Pedagogika dialogu.

3. H.Mizerek, O wymierającej sztuce dialogu w edukacji.